...kwam aan die wantoestand een eind
Aantekening van Martin Hartkamp
Over de Gedichten van Emily Dickinson
en de toelichting van S. Vestdijk
Verzamelde Gedichten III
Deze vertalingen stammen uit 1931-1932 (zie mijn aantekening bij de titel
van de bundel Simplicia, op p. 445 van dit deel). Het hieronder
afgedrukte gedeelte van Vestdijks Toelichting bij de oorspronkelijke uitgave
van Simplicia werd ook opgenomen in de, in 1939 verschenen, afzonderlijke
uitgave: Gedichten van Emily Dickinson, en met uitzondering
van de literatuuropgave, en in een nieuwere spelling in de, in 1969
in Den Haag verschenen, keuze (Emily Dickinson, Gedichten) uit
die uitgave van 1939:
|
Emily Dickinson werd geboren 10 december 1830 te Amherst in New-England,
waar zij haar geheele leven gewoond heeft. Zij bleef ongehuwd en stierf
15 Mei 1886. De gedichtjes, welke zij vanaf haar
kinderjaren af geschreven had, werden, met enkele uitzonderingen,
eerst in 1890 gepubliceerd. Tijdens haar leven miskend, daarna nog
lang als minor poet beschouwd, is zij pas in de 90-er jaren
de plaats gaan innemen, die haar rechtens toekomt. De verwantschap
met de poëzie der imaginisten*,
ruimer genomen met de geheele moderne dichtkunst, is onmiskenbaar.
Dat zij Amerika's grootste dichteres is, is het minimum, dat men voor
haar mag opeischen. Vergelijkt men haar, wat originaliteit, beeldend
vermogen, denkkracht en fantasie betreft, met figuren als Emily Brontë*
, Elizabeth Barrett Browning* of Annette von
Droste-Hülshoff *, dan is dit minimum gemakkelijk
uit te breiden, totdat men, ter vergelijking, op namen als Sappho*
of Hadewych* stuit, vergelijkingen, die
materiëel overigens nietszeggend zijn door de typisch moderne
(romantische) ironie, die haar poëzie kenmerkt.
Deze poëzie lijkt nog het meest op die van Blake*,
dien zij overigens niet gekend heeft.
Zooals elke groote poëzie is die van Emily Dickinson strikt genomen
onvertaalbaar. De hier gepubliceerde oefeningen zijn op te vatten
als parallel-verschijningen, die de dichterlijke intentie trachten
te benaderen, zonder overal aanspraak te maken op tekstueele betrouwbaarheid.
Ten einde de weergalooze geslotenheid en concentratie dezer gedichten
niet geheel te verspelen, werd in het algemeen van een strenger rijm- en
maatschema gebruik gemaakt dan het origineel volgt. De veelvuldig
toegepaste assonances merkt men ook bij Emily Dickinson op, zonder
dat iedere assonance in de vertaling nu ook gedekt wordt door een
in het origineel.
Literatuur: The poems of Emily Dickinson (1937), Letters
of Emily Dickinson (1931, George Frisbie Wicher, This was a
poet (1938), critische biografie met portret, Over de dichteres
Emily Dickinson (1932) [bedoeld is 1933, het jaar waarin de studie,
in twee delen, werd gepubliceerd in Forum, t.w. op p. 346-366 en op
p. 432-452], herdrukt in Lier en Lancet (1938) [bedoeld is
1939], van den vertaler.
|
|
Aangezien Emily Dickinson tijdens haar leven vrijwel niets gepubliceerd
heeft, werd de publicatie van haar poëzie voornamelijk door anderen
voorbereid. Uit deze arbeid resulteerden talloze verminkte versies. Handschriften
werden onjuist gekopieerd (het woordje Thessaly zag men bijvoorbeeld
voor Thyself aan); velletjes papier (en daarmee versfragmenten)
werden abusievelijk verwisseld; sommige door Emily Dickinson aangegeven
varianten werden niet, andere weer wel overgenomen, waarbij dikwijls de
verkeerde woorden werden ingeruild.
Dit waren slordigheden. Maar, om deze poëzie wat meer in overeenstemming
te brengen met de literaire eisen van hun tijd, brachten de tekstverzorgers
ook nog zelf veranderingen aan. Zij voegden rijmen toe, streken het ritme
glad, legden wat meer gevoel in de gedichten. Streektaal werd
verwijderd, eigenaardige grammaticale vormen werden bijgeschaafd. Al naar
gelang de smaak van het publiek; veranderden de eerste tekstverzorgers
strofen van vijf regels in kwatrijnen, latere bewerkers brachten juist
onregelmatigheden aan om het exotische karakter van de verzen te
aksentueren.
Pas met de verschijning van The Poems of Emily Dickinsons, Including
variant readings critically compared with all known manuscripts, Edited
by Thomas H. Johnson, Cambridge, Massachusetts, 1955, drie delen (doorgepagineerd),
kwam aan die wantoestand een eind (zie ook Willis J. Buckingham, Emily
Dickinson, an Annotated Bibliography, Bloomington & London, 1970,
p.25). Johnson (aan wiens inleiding ik de bovenvermelde feiten heb ontleend)
herstelde de gedichten van Emily Dickinson in hun oorspronkelijke vorm.
Gezien de tekstverminkingen (waar Vestdijk toen hij, in 1931-1932, zijn
vertaling maakte niets van afwist, wat bijvoorbeeld blijkt uit de zinsnede
in zijn bespreking-De Vlinder in de kerk, De Stem, 1939, p798-800van
George Frisbie Whicher, This Was a Poet A Critical Biography of
Emily Dickinsons, New York, 1938: zelfs de volledige editie der poëzie
wemelt nog van schrijffouten, vergissingen, mislezingen en eigenmachtige
wijzigingen, als wij George Frisbie Whicher mogen gelooven!) is hetvoor
een beoordeling van Vestdijks poëzievertalingennoodzakelijk om te
weten welke uitgave Vestdijk bij zijn vertaling heeft gebruikt. Hij heeft
dat echter niet vermeld, en kon het zich toen ik hem ernaar vroeg niet
meer herinneren.
Een rekonstruktie aan de hand van Johnson (zie hierboven) leidt, m.i.
onontkoombaar, naar The Complete Poems of Emily Dickinson, With
an Introduction by Her Niece, Martha Dickinson Bianchi, Boston & Toronto,
1924 (Engelse editie: London, 1924). In alle latere edities ontbreekt
(Johnson, p. 1178) van het gedicht To make a prairie it takes a clover
and one bee, de tweede regel, luidend: One clover, and a bee,
een regel die door Vestdijk (in Gedichten van Emily Dickinson, I
Voor het maken van een weide, Verzamelde Gedichten, I, p447) wel
vertaald is, namelijk als: Eén klaverplantje en één
bij. Een latere editie dan die van 1924 kan dus niet door Vestdijk
zijn gebruikt.
Een vroegere editie kan al evenmin door Vestdijk zijn gebruikt, want het
door hem vertaalde The Bible is an antique volume (XII De Bijbel is een
verouderd boek, deel I, p.454) is een van de vijf verzen die in The
Complete Poems van 1924 voor het eerst werden gepubliceerd
(Johnson, pLXV en p1067).
Johnson nam uit alle apocriefe versies van Emily Dickinsons
gedichten wel de tekstvarianten maaruitzonderingen daargelatenniet
de interpunktievarianten over, en voor een precieze weergave van de door
Vestdijk gehanteerde teksten moest ik mij dan ook bedienen van een oudere
editie. Aangezien zich van The Complete Poems van 1924 geen eksemplaar
in Nederland bevindt (althans niet in voor mij toegankelijke bibliotheken),
ben ik uitgegaan van The Poems of Emily Dickinson, Edited by Martha
Dickinson Bianchi and Alfred Leete Hampson, Boston 1937 (Engelse editie:
London, 1937).
Met uitzondering van de door mij toegevoegde tweede regel van To make
a prairie, is deze editie van 1937voor wat de afgedrukte originelen
aangaatgelijk aan The Complete Poems van 1924 (Johnson, pLXV).
Na elk gedicht heb ik vermeld op welke wijze dit gedicht in de editie
van (o.a.) 1924 is gerubriceerd, waarna (achter een schuine streep) de
nummering (dus niet de paginering) volgt van Johnson (dus bijvoorbeeld
nature XCVII/1755).
Voorts is vermeld welke van deze teksten opgenomen zijn in de bloemlezing
die Vestdijk in 1944 (de bloemlezing vermeldt als jaar van uitgave ten
onrechte 1940zie: Vestdijk in kaart, Bibliografie, Den Haag,
1967, p25, en: Dirk de Jong, Het vrije boek in onvrije tijden,
Bibliografie van illegale en clandestiene belletrie, Leiden, 1958, p65)
voor A.A. Balkema, Amsterdam, samenstelde uit de gedichten van Emily Dickinson:
Emily Dickinson, Selected Poems. Het Colophon vermeldt dat Vestdijk
die gedichten koos uit the Collected Poems of Emily Dickinson (London
1937) (het woord Collected is onjuist, zie eerdere titelbeschrijving.
In de hierboven al genoemde, in 1969 uitgegeven, keuze Emily Dickinson,
Gedichten (verder te noemen: Top-punten, naar de reeks waarin
het boekje is verschenen) zijn naast de vertalingen (op de oneven pagina's)
ook (op de even pagina's) de Engelse originalen afgedrukt. Niet aangegeven
is uit welke uitgave deze Engelse teksten zijn geselekteerd. Mogelijk
was het weer de (volgens Johnson gangbare) editie van 1937. In elk geval
ontbreekt ook hier de tweede regel van To make a prairie it takes a clover
and one bee.
Elizabeth Barrett Browning - 1806 - 1861 http://www.poets.org/poets/poets.cfm?prmID=153
Blake [William] 1757-1827 zie http://www.newi.ac.uk/rdover/blake/welcome.htm
Emily Brontë -Zie Brontë
parsonage Museum
Annette von Droste-Hülshoff - 1747-1848 Zie
http://gutenberg.aol.de/autoren/droste.htm
Hadewych (13de eeuw, mystica, dichteres en prozaschrijfster
(visioenen, brieven). -Zie voor teksten het Laurens
Janszoon Coster - project onder het trefwoord Hadewych
Imaginisten, wellicht worden hier de Russiche
imaginanisten bedoeld, zie http://www.fulgura.de/autor/holz/tamara.htm
Sappho, 613 -570 v. Chr. Zie http://www.tufts.edu/org/hellenic/kazazis/sappho.html
|